Κάρνεια η μεγάλη γιορτή του τρύγου στην Αρχαία Σπάρτη.

Η δεύτερη, μετά τα Υακίνθια, μεγάλη λακωνική γιορτή που συνδεόταν με τον τρύγο, και διαρκούσε εννέα ημέρες. Τα Κάρνεια γιορτάζονταν στο τέλος του καλοκαιριού, κατά τον τοπικό μήνα Κάρνειο (το τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου, έως και τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου, ανάλογα με την πανσέληνο), προς τιμή του Απόλλωνα. Κατά την παράδοση, στα προδωρικά χρόνια υπήρχε το ξόανο του θεού «Κάρνειου οικέτα», το οποίο φυλασσόταν στο σπίτι του μάντη Κριού (κόρνο στη λακωνική λεγόταν ο κριός), και όχι σε ιδιαίτερο ναό.   Ο μάντης Κριός οπεκτησε αργότερα την εύνοια των εισβολέων Δωριέων, γιατί τους διευκόλυνε να καταλάβουν τη Σπάρτη. Οι Δωριείς θεωρούσαν την εορτή των Καρνείων «μίμημα στρατιωτικής αγωγής». Τη στρατιωτική αυτή αγωγή διέκριναν οι μεταγενέστεροι στη συνήθεια να μετέχουν κατά τα Κάρνεια οι άνδρες σε ένα δείπνο, όπου όλα γίνονταν με «στρατιωτικά παραγγέλματα». Στο δείπνο αυτό, σε εννέα διαφορετικά σημεία της πόλης, που ονομάζονταν σκιάδες, δειπνούσαν ανά εννέα άνδρες που αντιπροσώπευαν τρεις φρατρίες, δηλαδή τρεις ομάδες συγγενών. Αργότερα, στα ιστορικά χρόνια, ο «Κάρνειος οικέτας» ταυτίστηκε με τον «Κάρνειο Απόλλωνα», και η γιορτή έχασε τον πολεμικό της χαρακτήρα. Την οργάνωση αναλάμβαναν οι «καρνεάται», ομάδα νέων, δηλαδή, οι οποίοι δεν είχαν φθάσει σε ηλικία γάμου, και επιλέγονταν από όλες τις συγγενικές φρατρίες ή φυλές της πόλης. Κατά τη διάρκεια των Καρνείων απαγορευόταν η αναχώρηση των νέων από την πόλη για οποιονδήποτε λόγο. Οι γιορτές περιλάμβαναν αγώνες καιδιάφορες αθλοπαιδιές, με ονομαστότερες τις «σταφυλο-δρομίες», στο τέλος του τρυγητού, στις οποίες έπαιρναν μέρος οι Καρνεάτες, μερικοί από τους οποίους ορίζονταν ως «σταφυλαδρόμοι». Η παιδιά άρχιζε με έναν καρνεάτη, ο οποίος, φέροντας εορταστικές ταινίες στα μαλλιά του, εκφωνούσε διάφορες ευχές για την «καλή χρονιά» και το τέλος της συγκομιδής και έπειτα τρέχοντας απομακρυνόταν από την ομήγυρη. Οι «σταφυλοδρόμοι», κρατώντας μεγάλα τσαμπιά σταφύλια, έτρεχαν να τον φθάσουν, όμως ήταν λιγότερο ευκίνητοι. Αν, ωστόσο, τον έπιαναν, η χρονιά θα πήγαινε καλά για την πόλη· αν ο νέος ξέφευγε, η χρονιά θα ήταν κακή. Προσωποποίηση της ευτυχίας της πόλης ήταν ο στεφανωμένος νέος, γι' αυτό οι σταφυλοδρόμοι, που αντιπροσώπευαν την πόλη, επιδίωκαν να τον πιάσουν. Οι Σπαρτιάτες κρατούσαν καταλόγους των «καρνεονικών», οι οποίοι χρησιμοποιούνταν για τη χρονολόγηση (όπως οι κατάλογοι των Ολυμπιονικών). Όταν αργότερα μεταξύ των αγώνων των Καρνείων συμπεριλήφθησαν και οι μουσικοί, πρώτος νικητής, κατά την παράδοση, αναδείχθηκε, το 676 Π.Χ., ο Λεσβίος μουσικός και ποιητής Τέρπανδρος.