ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ:
H ιδέα της ιστορικής ενότητας του ελληνικού κόσμου από την αρχαιότητα, μέσω του Βυζαντίου και του Χριστιανισμού, μέχρι σήμερα έχει αποτελέσει αντικείμενο μακρών επιστημονικών συζητήσεων μεταξύ των ιστορικών. Σύνθεση της κλασικής και χριστιανικής παράδοσης αποτελεί το πρόσωπο της μακρόχρονης ελληνοχριστιανικής παράδοσης,
Πώς αυτή η ιδέα της συνέχειας διατηρήθηκε σε δύσκολες
ιδιαίτερα περιόδους της Ιστορίας, έστω και ως σπίθα στη στάχτη, για να αναζωπυρωθεί την κατάλληλη στιγμή;
Πρέπει να δεχθούμε ότι η εθνική συνείδηση διατηρήθηκε ζωντανή μέσα από τις λαϊκές παραδόσεις, τα παραμύθια, τα τραγούδια, μέσα από τη γλώσσα και την Εκκλησία, στην οποία ο Ελληνισμός χρωστάει πολύ περισσότερα από όσα συνήθως ομολογούν οι λόγιοι. Η Εκκλησία διατήρησε την ιστορική συνέχεια, τη μνήμη του έθνους, τα ελληνικά γράμματα. ΄Ετσι το ελληνικό στοιχείο και ο πολιτισμός προωθήθηκαν μέσα από την Ορθοδοξία, ενώ παράλληλα ενισχύθηκε η συλλογική εθνική συνείδηση. Ο ρόλος της Εκκλησίας είναι εξάλλου φανερός και από τη σημαντική ανάμιξη της στην επαναστατική δράση.
Η Επανάσταση, ως προσπάθεια ανεξαρτησίας από το μακρόχρονο τουρκικό ζυγό, έρχεται να δώσει υπόσταση και μορφή στην προϋπάρχουσα και συχνά λανθάνουσα στο λαό εθνική συνείδηση. Αυτό σημαίνει ότι η εθνική συνείδηση δεν υπήρξε μια κατασκευή λογίων και ξένων, σε έναν τόπο αποκομμένο από το παρελθόν και την Ιστορία του. ΄Ομως οι ταλαιπωρημένοι υπόδουλοι, «οι γραικοί», ποτέ δεν ξεχνούν τους «΄Ελληνες» και τις «Ελλήνισσες», τους γιγαντόσωμους προγόνους τους που κατοικούσαν στον ίδιο τόπο με εκείνους και για τους οποίους πίστευαν ότι ήταν ανώτεροι, τουλάχιστον σωματικά, και ικανότεροι από τους ίδιους. ΄Ετσι, σύμφωνα με την παράδοση, η μάχη για παράδειγμα ατό Μαραθώνα, που έσωσε την Ευρώπη από την επιδρομή των Περοών, διασώζεται στη μνήμη του λαού ως μια φονική αλλά νικηφόρα μάχη των Ελλήνων εναντίον των εχθρών, που είναι οι Πέρσες ή καμία φορά οι Τούρκοι. Οι Πέρσες όμως και οι Τούρκοι είναι το ίδιο επικίνδυνοι εχθροί του Ελληνισμού.
Η ιστορική και ιδεολογική σύνθεση μέσα από την οποία ένα κοινωνικό σύνολο αυτοπροσδιορίζεται στο παρόν, με προεκτάσεις στο παρελθόν, έχει σχέση κυρίως με τους λογίους και ιστορικούς αλλά και τη θεσμοθετημένη σχολική παιδεία και δεν είναι απλά αποτέλεσμα μιας αυθόρμητης συλλογικής διαδικασίας. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε ιδέα μπορεί να επιβληθεί αυθαίρετα σε ένα κοινωνικό και πολιτιστικό κενό. Στην περίπτωση της Ελληνικής Επανάσταση και του απελευθερωτικού αγώνα η δεκτικότητα του ελληνικού λαού στην ιδέα ότι είναι συνεχιστής και κληρονόμος της παράδοσης των αρχαίων Ελλήνων και του βυζαντινού ελληνοχριστιανικού πολιτισμού είναι θαυμαστή. Ιδέα που καλλιεργήθηκε από λογίους, δασκάλους και ιερωμένους, αλλά ο λαός την ενστερνίστηκε αυθόρμητα και με μεγάλη ευκολία. Κανένας, για παράδειγμα, δεν υποχρέωνε τους ΄Ελληνες να δίνουν στα παιδιά τους τα αρχαία ονόματα και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Αν λοιπόν δεχθούμε την πλήρη διακοπή της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού στην τουρκοκρατία, την εξαφάνιση οποιασδήποτε ιστορικής μνήμης ή ελληνικής συνείδησης σ' ένα λαό αναλφάβητο και καθυστερημένο, δεν είναι δυνατόν να εξηγήσουμε πώς επικράτησε η εθνική ιδεολογία που τους ήθελε ΄Ελληνες και όχι Ρωμιούς, όπως είχε επικρατήσει επί αιώνες η ονομασία τους και πώς δέχθηκαν με ενθουσιασμό τον ιστορικό ρόλο των κληρονόμων της ελληνικής αρχαιότητας.
Λαϊκή εθνική συνείδηση, που παραδίδεται από γενιά σε γενιά, ενισχύεται θεωρητικά από τους λογίους και δημιουργεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννιέται και αναπτύσσεται η ιδέα της εθνικής παλιγγενεσίας.
Ο απελευθερωτικός αγώνας κατά των Τούρκων, που προετοιμάζεται πολύ πριν με τα κλέφτικα τραγούδια, δημιουργεί μια σειρά από τραγούδια που αναφέρονται σε γεγονότα σημαντικά που επηρέασαν θετικά ή αρνητικά την πορεία του αγώνα. Το επαναστατικό κήρυγμα στην Αγία Λαύρα:
«Κρυφά το λένε τα πουλιά, κρυφά τα χελιδόνια,
κρυφά το λέει ο γούμενος από την Αγια Λαύρα,
Παιδιά μ' για μεταλάβετε, για ξεμολογηθείτε
Μικροί μεγάλοι στ' άρματα, γερόντοι στο ντουφέκι.
Γιατί θ' ανοίξει ο πόλεμος, το τούρκικο σεφέρι».
Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε' συγκινεί και ξεσηκώνει τους υπόδουλους που ορκίζονται να τιμωρήσουν τους αιτίους.
«Τον Πατριάρχη κρέμασαν, τον άγιο Γρηγόρη,
σα να 'τανε κατάδικος στης εκκλησίας την πόρτα».
Η μάχη στο Λεβίδι (1821), η θυσία του Διάκου (18 Απριλίου 1821), η καταστροφή της Νάουσας στις 22 Μαρτίου του 1822:
«Το κρίμα να 'χη Ρούμελη, το κρίμα οι Μοραΐτες,
που σήκωσαν 'πανάσταση, που σήκωσαν κεφάλι.
Χαλάστηκαν εννιά χωριά και δεκαπέντε κάστρα,
χαλάστηκενη Νιάουσα, που ήταν κεφαλοχώρι».
Ο θάνατος του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη (8 Ιουλίου 1822), η καταστροφή του Δράμαλη, ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη (9 Αυγούστου 1823), η καταστροφή της Κάσου (7 Ιουνίου 1824), η Ναυμαχία του Γέροντα (28 Αυγούστου 1828), ο ηρωικός θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (19 Μαΐου 1825), η ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου το Μάρτιο του 1826, για να αναφερθούμε στα σημαντικότερα, αποτελούν αφορμή για τη δημιουργία νέωντραγουδιών, τονισμένων μουσικά συχνά πάνω στα προϋπάρχοντα κλέφτικα.
H ιδέα της ιστορικής ενότητας του ελληνικού κόσμου από την αρχαιότητα, μέσω του Βυζαντίου και του Χριστιανισμού, μέχρι σήμερα έχει αποτελέσει αντικείμενο μακρών επιστημονικών συζητήσεων μεταξύ των ιστορικών. Σύνθεση της κλασικής και χριστιανικής παράδοσης αποτελεί το πρόσωπο της μακρόχρονης ελληνοχριστιανικής παράδοσης,
Πώς αυτή η ιδέα της συνέχειας διατηρήθηκε σε δύσκολες
ιδιαίτερα περιόδους της Ιστορίας, έστω και ως σπίθα στη στάχτη, για να αναζωπυρωθεί την κατάλληλη στιγμή;
Πρέπει να δεχθούμε ότι η εθνική συνείδηση διατηρήθηκε ζωντανή μέσα από τις λαϊκές παραδόσεις, τα παραμύθια, τα τραγούδια, μέσα από τη γλώσσα και την Εκκλησία, στην οποία ο Ελληνισμός χρωστάει πολύ περισσότερα από όσα συνήθως ομολογούν οι λόγιοι. Η Εκκλησία διατήρησε την ιστορική συνέχεια, τη μνήμη του έθνους, τα ελληνικά γράμματα. ΄Ετσι το ελληνικό στοιχείο και ο πολιτισμός προωθήθηκαν μέσα από την Ορθοδοξία, ενώ παράλληλα ενισχύθηκε η συλλογική εθνική συνείδηση. Ο ρόλος της Εκκλησίας είναι εξάλλου φανερός και από τη σημαντική ανάμιξη της στην επαναστατική δράση.
Η Επανάσταση, ως προσπάθεια ανεξαρτησίας από το μακρόχρονο τουρκικό ζυγό, έρχεται να δώσει υπόσταση και μορφή στην προϋπάρχουσα και συχνά λανθάνουσα στο λαό εθνική συνείδηση. Αυτό σημαίνει ότι η εθνική συνείδηση δεν υπήρξε μια κατασκευή λογίων και ξένων, σε έναν τόπο αποκομμένο από το παρελθόν και την Ιστορία του. ΄Ομως οι ταλαιπωρημένοι υπόδουλοι, «οι γραικοί», ποτέ δεν ξεχνούν τους «΄Ελληνες» και τις «Ελλήνισσες», τους γιγαντόσωμους προγόνους τους που κατοικούσαν στον ίδιο τόπο με εκείνους και για τους οποίους πίστευαν ότι ήταν ανώτεροι, τουλάχιστον σωματικά, και ικανότεροι από τους ίδιους. ΄Ετσι, σύμφωνα με την παράδοση, η μάχη για παράδειγμα ατό Μαραθώνα, που έσωσε την Ευρώπη από την επιδρομή των Περοών, διασώζεται στη μνήμη του λαού ως μια φονική αλλά νικηφόρα μάχη των Ελλήνων εναντίον των εχθρών, που είναι οι Πέρσες ή καμία φορά οι Τούρκοι. Οι Πέρσες όμως και οι Τούρκοι είναι το ίδιο επικίνδυνοι εχθροί του Ελληνισμού.
Η ιστορική και ιδεολογική σύνθεση μέσα από την οποία ένα κοινωνικό σύνολο αυτοπροσδιορίζεται στο παρόν, με προεκτάσεις στο παρελθόν, έχει σχέση κυρίως με τους λογίους και ιστορικούς αλλά και τη θεσμοθετημένη σχολική παιδεία και δεν είναι απλά αποτέλεσμα μιας αυθόρμητης συλλογικής διαδικασίας. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε ιδέα μπορεί να επιβληθεί αυθαίρετα σε ένα κοινωνικό και πολιτιστικό κενό. Στην περίπτωση της Ελληνικής Επανάσταση και του απελευθερωτικού αγώνα η δεκτικότητα του ελληνικού λαού στην ιδέα ότι είναι συνεχιστής και κληρονόμος της παράδοσης των αρχαίων Ελλήνων και του βυζαντινού ελληνοχριστιανικού πολιτισμού είναι θαυμαστή. Ιδέα που καλλιεργήθηκε από λογίους, δασκάλους και ιερωμένους, αλλά ο λαός την ενστερνίστηκε αυθόρμητα και με μεγάλη ευκολία. Κανένας, για παράδειγμα, δεν υποχρέωνε τους ΄Ελληνες να δίνουν στα παιδιά τους τα αρχαία ονόματα και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Αν λοιπόν δεχθούμε την πλήρη διακοπή της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού στην τουρκοκρατία, την εξαφάνιση οποιασδήποτε ιστορικής μνήμης ή ελληνικής συνείδησης σ' ένα λαό αναλφάβητο και καθυστερημένο, δεν είναι δυνατόν να εξηγήσουμε πώς επικράτησε η εθνική ιδεολογία που τους ήθελε ΄Ελληνες και όχι Ρωμιούς, όπως είχε επικρατήσει επί αιώνες η ονομασία τους και πώς δέχθηκαν με ενθουσιασμό τον ιστορικό ρόλο των κληρονόμων της ελληνικής αρχαιότητας.
Λαϊκή εθνική συνείδηση, που παραδίδεται από γενιά σε γενιά, ενισχύεται θεωρητικά από τους λογίους και δημιουργεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννιέται και αναπτύσσεται η ιδέα της εθνικής παλιγγενεσίας.
Ο απελευθερωτικός αγώνας κατά των Τούρκων, που προετοιμάζεται πολύ πριν με τα κλέφτικα τραγούδια, δημιουργεί μια σειρά από τραγούδια που αναφέρονται σε γεγονότα σημαντικά που επηρέασαν θετικά ή αρνητικά την πορεία του αγώνα. Το επαναστατικό κήρυγμα στην Αγία Λαύρα:
«Κρυφά το λένε τα πουλιά, κρυφά τα χελιδόνια,
κρυφά το λέει ο γούμενος από την Αγια Λαύρα,
Παιδιά μ' για μεταλάβετε, για ξεμολογηθείτε
Μικροί μεγάλοι στ' άρματα, γερόντοι στο ντουφέκι.
Γιατί θ' ανοίξει ο πόλεμος, το τούρκικο σεφέρι».
Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε' συγκινεί και ξεσηκώνει τους υπόδουλους που ορκίζονται να τιμωρήσουν τους αιτίους.
«Τον Πατριάρχη κρέμασαν, τον άγιο Γρηγόρη,
σα να 'τανε κατάδικος στης εκκλησίας την πόρτα».
Η μάχη στο Λεβίδι (1821), η θυσία του Διάκου (18 Απριλίου 1821), η καταστροφή της Νάουσας στις 22 Μαρτίου του 1822:
«Το κρίμα να 'χη Ρούμελη, το κρίμα οι Μοραΐτες,
που σήκωσαν 'πανάσταση, που σήκωσαν κεφάλι.
Χαλάστηκαν εννιά χωριά και δεκαπέντε κάστρα,
χαλάστηκενη Νιάουσα, που ήταν κεφαλοχώρι».
Ο θάνατος του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη (8 Ιουλίου 1822), η καταστροφή του Δράμαλη, ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη (9 Αυγούστου 1823), η καταστροφή της Κάσου (7 Ιουνίου 1824), η Ναυμαχία του Γέροντα (28 Αυγούστου 1828), ο ηρωικός θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (19 Μαΐου 1825), η ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου το Μάρτιο του 1826, για να αναφερθούμε στα σημαντικότερα, αποτελούν αφορμή για τη δημιουργία νέωντραγουδιών, τονισμένων μουσικά συχνά πάνω στα προϋπάρχοντα κλέφτικα.
_________________
Ει Κύριος μεθ ημών, ουδείς καθ ημών.
Ω ξήν, αγγέλεις Λακεδαιμονίοις, ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασι (αεί) πειθόμενοι!
Ει Κύριος μεθ ημών, ουδείς καθ ημών.
Ω ξήν, αγγέλεις Λακεδαιμονίοις, ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασι (αεί) πειθόμενοι!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου