Αφιέρωμα στις Ελληνικές Παραδοσιακές Στολές

Ένα αφιέρωμα στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ

Η ιστορία του ενδύματος συμβαδίζει αναμφίβολα με την ιστορία του ανθρώπου. Από ένα απλό κομμάτι υφάσματος, που αρχικά κάλυπτε το ανθρώπινο σώμα, το ένδυμα έγινε με την πάροδο του χρόνου διακριτικό στοιχείο ατόμων, κοινωνικών τάξεων και λαών, και ξεχώριζε με την ποικιλία των σχεδίων, την ποιότητα των υφασμάτων και τη χρωματική σύνθεση και αρμονία. Με την ευκαιρία της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου του 1821 οι μαθητές των Εκπαιδευτηρίων «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ» είναι επιβεβλημένο να γνωρίζουν την ενδυματολογική ιστορία των Ελλήνων που είναι μέρος της εθνικής παράδοσης. Πέρα από τη φουστανέλα, την Αμαλία, τη βράκα και τη βλαχούλα αορίστως, οι Έλληνες, δυστυχώς, δε γνωρίζουν τις τοπικές τους φορεσιές, λες και οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας ντύνονταν μόνο ευρωπαϊκά.     Οι μαθητές του Γυμνασίου μας μελετώντας ιστορικές πηγές, μουσειακό λαογραφικό υλικό και παραδοσιακές ιματιοθήκες μπόρεσαν να προσεγγίσουν την παραδοσιακή λαϊκή φορεσιά της χώρας μας. Η Ελληνική παραδοσιακή φορεσιά είναι, όπως κάθε έκφραση λαϊκής δημιουργίας, χρηστικό είδος και σαν τέτοιο γεννιέται, ζει και εξελίσσεται με βάση τις πρακτικές ανάγκες που πρέπει να καλύψει.     Οι ιεροί άγραφοι νόμοι – τα έθιμα – είναι δεσμευτικοί και προσδιοριστικοί για την αισθητική έκφραση των ατόμων. Για τις φορεσιές η αισθητική αντίληψη της ομάδας δίνει τη χρωματική κλίμακα μέσα στην οποία κινείται το άτομο, ενώ η έμφυτη τάση του ανθρώπου για διακόσμηση δίνει στην καθεμιά την ιδιαίτερη τοπική – ομαδική έκφραση που τη χαρακτηρίζει.     Το Μουσείο Μπενάκη έχει 250 ολόκληρες φορεσιές που είναι συγκεντρωμένες, στο μεγαλύτερο μέρος τους, πριν από το 1930.     Οι παραδοσιακές φορεσιές φανερώνουν ένα σύμπλεγμα ανθρώπινης ζωής, ομαδικής ζωής, που υποτάσσεται στους δικούς της νόμους και φέρει τη σφραγίδα μιας μακρόχρονης εμπειρίας και πίστης, πίστης στη συνοχή της οικογένειας και της ομάδας στη σημασία της κοινωνικής ενότητας και της παράδοσης. Η Αγγελική Χατζημιχάλη, η μεγαλύτερη μελετητής της Ελληνικής παραδοσιακής φορεσιάς έκανε μια πρωτότυπη κατάταξη, μορφολογική. Θεωρώντας ότι η μορφή της φορεσιάς είναι αυτό που θα λέγαμε απλά, ο καθρέπτης  του ανθρώπου που τη φορεί, χώρισε τις γυναικείες φορεσιές σε τρεις βασικές κατηγορίες και σε άλλες δύο τις ανδρικές: (α)    Οι φορεσιές με το σιγκούνι:  Το ολόμαλλο άσπρο σιγκούνι είναι κατακόρυφα ανοιχτό μπροστά και χωρίς μανίκια. Φοριέται πάνω από το χοντρό μπαμπακερό, χωρίς μανίκια, πουκάμισο με τον γεωμετρικό συνήθως διάκοσμο και το μικρό μπούστο, τον τζάκο που συγκρατεί τα ολοκέντητα μανίκια της φορεσιάς. (β)    Οι φορεσιές με το καβάδι: Το μπαμπακερό ή μεταξωτό καβάδι ή το αντερί ή ο σαγιάς ή ο καπλαμάς είναι και αυτό κατακόρυφα ανοιχτό μπροστά. Έχει όμως μανίκια. Φοριέται πάνω από το μακρυμάνικο συνήθως λεπτό μπαμπακερό ή μεταξωτό πουκάμισο με τον πλούσιο σε χρώματα και σχηματοποιημένα θέματα κεντητό διάκοσμο. (γ)    Οι φορεσιές με το φουστάνι: Το μπαμπακερό ή μεταξωτό, κάποτε και μάλλινο εξωτερικό φόρεμα σχηματίζεται από το χωρίς μανίκια πανωκόρμι με το άνοιγμα στο στήθος και την πλατιά ή πολύπτυχη φούστα. Φοριέται πάνω από μακρυμάνικα μπαμπακερά ή μεταξωτά ποκάμισα ανάλογα με της προηγούμενης κατηγορίας. Ευχαριστούμε θερμά την κα Αικατερίνη Διαμαντοπούλου για την προσφορά των παραδοσιακών στολών. 1.ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (Ανδρική) Εθνική ενδυμασία του Όθωνος, πρώτου βασιλέως της Ελλάδας (1832-1862). Αποτελείται από λευκό πουκάμισο με πλατιά μανίκια, πολύπτυχη φουστανέλα, φέρμελη και γιλέκο από βυσσινί βελούδο με πλούσιο χρυσοκέντημα. Στο κεφάλι φέρει κόκκινο φέσι με χρυσόπλεκτο μίσχο και μαύρη μεταξωτή φούντα. Χρυσοποίκιλτα τουζλούκια και κόκκινα ποδήματα καλύπτουν τα κάτω άκρα. (Γυναικεία) Η γυναικεία φορεσιά ήταν πολυτελέστατη, ραμμένη με ακριβά, βαριά, μεταξωτά υφάσματα και προτίμηση στα κόκκινα και στα κίτρινα χρώματα. Απετελείτο από τα σαλιβάρια, το καμίσι, το καβάδι, το ζιπούνι, το αντέρι, τον τζούμπε, τον τσεβρέ, το μουκαντεμιζωνάρι, τα τερλίκια και τα κίτρινα συρτά πατούνια. Τα χτενίσματα συμπληρώνουν οι ασημένιες μπερμπελούφες και ο τσεβρές, και την κεφαλομαντηλωσιά τη σχηματίζουν με το κοφτό φέσι ή τη σκούφια με τό καψάλι ή καπιτσάλι, το κεφαλογιούρι, το κεφαλάρι ή την χρυσομπολία και τη σκεπή. Τα κοσμήματα ήταν το δίχτυ ή γιορντάνι, η κανάκα, τα μελετζίκατα δαχτυλίδια. 2.ΔΕΣΦΙΝΑ (Γυναικεία)   Η νυφική φορεσιά της Δεσφίνας χαρακτηρίζεται από τον αρμονικό συνδυασμό των διαφορετικών υλικών κατασκευής και τα λεπτά σχηματοποιημένα κεντήματά της. Αποτελείται από το κολαριαστό χασεδένιο μισοφόρι, το άσπρο μεταξωτό ουγιωτό πουκάμισο και τη σιγκούνα από άσπρο σαγιάκι του αργαλειού, με κόκκινα και μαύρα γαϊτάνια, ραμμένη και κεντημένη από ειδικούς τεχνίτες. Στη μέση δένεται το μάλλινο ζωνάρι και η κόκκινη μεταξοκέντητη ποδιά με το χρυσό ποδιόσχοινο. Το κεφάλι καλύπτει η γάζα, μεταξωτό άσπρο μαντήλι στολισμένο ολόγυρα με μικρές φούντες. 3.ΖΑΓΟΡΙ (Γυναικεία) Γιορτινή φορεσιά, το σχήμα της οποίας αντικατοπτρίζει τα αυστηρά ήθη και τις παραδόσεις της κλειστής κοινωνίας των Ζαγοροχωρίων. Αποτελείται από το ουγιωτό μεταξωτό πουκάμισο του αργαλειού, το μεταξωτό ζιπούνι με τα πράσινα μεταξογάιτανα, το μεταξωτό ριγωτό φουστάνι, στολισμένο με χρυσά σειρήτια και γαλάζια μεταξογάιτανα, και τη μακριά φλοκάτα από μαύρο χοντρό ύφασμα του αργαλειού, ολοκέντητη με σειρογάιτανα που σχηματίζουν κλαδιά και λουλούδια. Στο κεφάλι δένεται βαμβακερό σταμπωτό μαντήλι. Τη φορεσιά στολίζουν η ζώνη, φιλοτεχνημένη από Γιαννιώτες χρυσικούς, το μικρό θηλυκωτάρι με το δικέφαλο αετό, η μεγάλη καρφίτσα με τις πέτρες και το συρματερό καρφοβέλονο. 4.ΦΛΩΡΙΝΑ Στην επαρχία της Φλώρινας συναντάμε μια εξαιρετικά μεγάλη ποικιλία από φορεσιές που διακρίνονται σε οκτώ τουλάχιστον βασικούς τύπους. Σ’ όλα τα κομμάτια της φορεσιάς φαίνεται η εξάρτηση από την ελληνική παράδοση, αν και πολλά έχασαν την αρχική τους ονομασία και την αντικατέστησαν με τούρκικα ή σλάβικα ονόματα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κεντήματα της φορεσιάς. Αποτελείται από το λόσουλα ή τραχηλιά, τα κάλτσινα, τα κοφτά ή κεσικτζ, ο σαγιάς ή το σαγιάκι, το γκιουρντί ή πόγιας, η φούτα, το καλτσί και τα τσούρα.  5.ΓΙΔΑΣ (Γυναικεία) Καμιά πενηνταριά χωριά, μικρά και μεγάλα, σκορπισμένα στο κάμπο της Θεσσαλονίκης πέρα από το Λουδία ποταμό, τη λίμνη των Γιαννιτσών βόρεια, τα βουνά των Πιερίων νότια και ανατολικά, τα βουνά της Βέροιας, αποτελούν το Ρουμουλκί, που χωρίζεται στα δύο από το ποτάμι Αλιάκμονα. Ονομασμένο έτσι από τους Τούρκους σημαίνει «ελληνικό μέρος», «ρωμιότοπος». Η ιδιόρρυθμη φορεσιά των γυναικών και ιδιαίτερα ο πρωτότυπος κεφαλόδεσμος περνά στον τόπο για σημάδι ελληνικής καταγωγής. Γιατί το κατσούλι, ο κεφαλόδεσμος, σκεπάζει τ’ αυτιά και τους κροτάφους και μοιάζει με την παράδοση που λέει πως ο Αλέξανδρος, για να τιμωρήσει τους άνδρες για τη δειλία τους και ν’ ανταμείψει τις γυναίκες, που την ώρα της μάχης δεν έπαψαν να κουβαλούν νερό στο στρατό, έβγαλε από τους άνδρες τις περικεφαλαίες και τις έδωσε στις γυναίκες. Πολλά όμως από τα άλλα κομμάτια της φορεσιάς του Γιδά , όπως ο σαγιάς, τα μπρουμάνικα, το ζουνάρι με τις ασημένιες πούλιες που θυμίζει αρχαίο θώρακα, έχουν χωρίς αμφιβολία πολύ παλιά παράδοση. 6.ΜΕΤΑΞΑΔΕΣ (Γυναικεία)     Γιορτινή φορεσιά με απλό σχήμα και έντονα χρώματα, που της προσδίδουν ανάλαφρη εμφάνιση. Αποτελείται από το άσπρο βαμβακερό πουκάμισο με πυκνό κέντημα στον ποδόγυρο και το αμάνικο φουστάνι από ριγωτό υφαντό με τις κρυφουλήθρες και τα πολύχρωμα κεντήματα στο στήθος. Στη μέση δένεται η ποδιά από βαμβακερό κλαρωτό ύφασμα, στολισμένη με μπλε και μαύρες δαντέλες, και στα πόδια φοριούνται κάλτσες πλεγμένες με πολύχρωμα νήματα. Στο κεφάλι δένονται δύο βαμβακερά μαντήλια με ανθικό διάκοσμο και κρόσσια, και το λαιμό στολίζει χάντρινο περιλαίμιο. 7.ΚΑΒΑΚΛΙ - ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΥΛΙΑ 8.ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ 9.ΠΟΝΤΟΣ 10.ΚΕΡΚΥΡΑ 11.ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 12.ΚΥΘΗΡΑ 13.ΒΟΛΙΣΣΟΣ - ΠΥΡΓΙ ΧΙΟΥ  14.ΣΠΕΤΣΕΣ 15.ΠΑΡΟΣ 16.ΚΡΗΤΗ  (Ανδρική)   Γιορτινή φορεσιά, ραμμένη από ειδικούς τεχνίτες, τους λεβεντοράφτες, στην οποία επικρατούν τα λιτά στοιχεία σε σχέδια και χρώματα. Αποτελείται από το μαύρο βαμβακερό πουκάμισο, την τσόχινη βράκα, το εσωτερικό και το εξωτερικό γιλέκο από κυανόχρωμη, τσόχα, στολισμένα με μαύρα μεταξογάιτανα, και το καπόζο από μπλε και κόκκινη τσόχα, στολισμένο με χρυσά και μεταξωτά κεντήματα. Στο κεφάλι δένεται το μαύρο δικτυωτό κλώστινο μαντήλι με το κρόσσια. Τη φορεσιά συμπληρώνουν η αλυσίδα του ρολογιού και ο μπασαλής, μαχαίρια σε ασημένιο θηκάρι, καθώς και οι ψηλές δερμάτινες μπότες, τα στιβάνια.